خشکی چشم چیست؟

خشکی چشم (Dry Eye) یکی از شایع‌ترین مشکلات چشمی است که زمانی ایجاد می‌شود که اشک کافی برای مرطوب نگه داشتن چشم تولید نشود یا ترکیب اشک کیفیت لازم را نداشته باشد.

اشک وظیفه دارد سطح چشم را نرم، شفاف و محافظت‌شده نگه دارد. وقتی مقدار یا کیفیت آن کاهش یابد، سطح چشم خشک و تحریک‌پذیر می‌شود و بیمار احساس ناراحتی، سوزش یا وجود جسم خارجی در چشم دارد.

چه زمانی علائم بیشتر می‌شود؟

علائم خشکی چشم معمولاً در موقعیت‌های خاص بیشتر احساس می‌شود، مثل:
• نشستن روبه‌روی کولر، بخاری یا دستگاه تهویه
• رانندگی یا موتورسواری در هوای باددار
• مطالعه یا استفاده طولانی‌مدت از گوشی، لپ‌تاپ یا کامپیوتر

در این شرایط، تعداد پلک زدن کاهش پیدا می‌کند و چشم فرصت کافی برای پخش اشک ندارد، در نتیجه احساس خشکی و سوزش بیشتر می‌شود

علائم و نشانه‌های خشکی چشم

شایع‌ترین علامت خشکی چشم، احساس وجود جسم خارجی یا خراش و شن‌ریزه در چشم است؛ طوری که گاهی فرد فکر می‌کند چیزی داخل چشمش افتاده است.
سایر علائم می‌توانند شامل سوزش، سوزن‌سوزن شدن، قرمزی، درد یا حتی اشک‌ریزش زیاد باشند.
این اشک‌ریزش معمولاً واکنشی است؛ یعنی به‌دلیل خشکی و تحریک سطح چشم، غدد اشکی سعی می‌کنند با ترشح ناگهانی، چشم را محافظت کنند.

در برخی بیماران، احساس سنگینی پلک‌ها، تاری دید موقت، تغییر در وضوح بینایی و کاهش تمرکز بینایی هم دیده می‌شود.
علائم معمولاً در ساعات پایانی روز یا بعد از کار طولانی با صفحه‌نمایش بدتر می‌شوند.
با پیشرفت خشکی چشم، کیفیت زندگی فرد نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد — از جمله در مطالعه، رانندگی، کار با کامپیوتر و استفاده از لنز تماسی.

⸻

علائم شایع خشکی چشم (معمولاً در هر دو چشم):
1. احساس سوزش، خراش یا سوزن‌سوزن شدن در چشم‌ها
2. وجود ترشحات مخاطی (کشسان) در چشم یا اطراف آن
3. حساسیت به نور (فتوفوبی)
4. قرمزی چشم‌ها
5. احساس جسم خارجی یا خشکی در چشم
6. عدم تحمل لنزهای تماسی
7. اشکال در رانندگی در شب
8. اشک‌ریزش واکنشی ناشی از خشکی
9. تاری دید گذرا و خستگی چشم‌ها

علل و عوامل ایجاد خشکی چشم

خشکی چشم می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. در حالت کلی، دو مکانیسم اصلی در این مشکل نقش دارند:
1. کاهش تولید اشک
2. افزایش تبخیر یا کاهش کیفیت اشک

هرکدام از این دو حالت می‌تواند به‌تنهایی یا هم‌زمان باعث بروز علائم خشکی چشم شود.

🔹 ۱. کاهش تولید اشک

در این حالت، غدد اشکی به اندازه کافی مایع اشک تولید نمی‌کنند.
دلایل شایع آن شامل موارد زیر است:
• افزایش سن: با بالا رفتن سن، فعالیت غدد اشکی کاهش می‌یابد.
• بیماری‌های خودایمنی: مثل سندرم شوگرن (Sjögren’s syndrome)، روماتوئید آرتریت یا لوپوس.
• آسیب یا التهاب غدد اشکی: در اثر عفونت، جراحی یا پرتودرمانی.
• داروها: بعضی داروها مثل آنتی‌هیستامین‌ها، ضدافسردگی‌ها، قرص‌های ضدبارداری، بتابلاکرها، داروهای فشار خون و ایزوترتینوئین می‌توانند ترشح اشک را کاهش دهند.
• اختلالات عصبی: آسیب به اعصاب کنترل‌کننده غده اشکی (مثلاً در دیابت یا جراحی‌های چشمی).

⸻

🔹 ۲. افزایش تبخیر یا کیفیت پایین اشک

در این حالت، اشک تولید می‌شود اما خیلی زود تبخیر می‌شود یا ترکیب آن برای محافظت از چشم مناسب نیست.
علل رایج عبارت‌اند از:
• اختلال در عملکرد غدد میبومین (Meibomian gland dysfunction): که چربی سطح اشک را تولید می‌کنند.
• بلفاریت (التهاب لبه پلک) یا وجود دمودکس.
• کاهش پلک‌زدن طبیعی: هنگام مطالعه طولانی یا استفاده زیاد از موبایل و کامپیوتر.
• محیط خشک یا بادخیز: قرار گرفتن در برابر کولر، بخاری یا باد مستقیم.
• استفاده از لنز تماسی برای مدت طولانی.
• جراحی‌های چشمی: مثل لیزیک، PRK یا سایر عمل‌های اصلاح دید.
• مصرف سیگار و قرار گرفتن در معرض دود یا آلودگی.

⸻

🔹 ۳. عوامل تشدیدکننده خشکی چشم

برخی شرایط باعث تشدید خشکی چشم می‌شوند:
• تغییرات هورمونی (بارداری، یائسگی یا مصرف قرص‌های ضدبارداری)
• مصرف الکل یا کافئین زیاد
• کم‌خوابی و استرس
• استفاده مکرر از قطره‌های چشمی دارای مواد نگهدارنده (Preservatives)